بررسی مزاج گرم و خشک از منظر طب ایرانی اسلامی
مزاج چیست؟ چند نوع مزاج داریم؟ به طور مثال آیا فردی که زود عصبانی میشود بیمار است؟ آیا رفتار و اعمال انسانها ربطی به مزاجشان دارد؟ برای دیدن پاسخها با ما همراه باشید.
آنچه در این مقاله میخوانیم عبارتست از اینکه مزاج چیست و چند نوع مزاج داریم؟ نشانههای مزاج گرم و خشک چیست؟ نقش صفرا در بدن را میگوییم و خوراکهای مناسب مزاج گرم و خشک و خوراکهای ناسازگار با مزاج گرم و خشک و توصیههایی مناسب با آنها بیان میکنیم.
مقدمه
توجه طب سنتی ایران به حفظ سلامتی است و حکما و دانشمندان طب سنتی ایران حفظ سلامتی را بسیار مهمتر و مقدم بر بازگرداندن سلامتی دانستهاند. 6 اصل ضروری برای حفظ سلامت شامل: آبوهوا، ورزش و استراحت، خواب و بیداری، خوردن و آشامیدن، دفع مواد زائد و حفظ مواد مفید بدن، کنترل روح و روان میباشد پس چنانچه فرد این 6 اصل را ضروری و مهم بشمارد و کنترل و رعایت کند، مزاج و جسم و روحش در سلامت خواهد ماند و نیازی به دوا و درمان نخواهد داشت، انشاءالله. در این مقاله به مزاج گرم و خشک میپردازیم و اینکه چه مواردی را باید رعایت کند تا دچار بیماری نشود و چه خوراکیهایی را استفاده کند که در سلامت باشد.
تعریف مزاج
انسان و اندامهای او مانند تمامی موجودات از ترکیب چهار رکن آب، آتش، خاک و هوا به نسبت حکیمانهای ایجاد شدهاند (این ارکان با آبوآتش و هوا و خاک اطراف ما تفاوت دارد) و هر کدام از این چهار رکن کیفیتی مخصوص به خود دارند. خاک، سرد و خشک است. آب، سرد و تر است. هوا، گرم و تر است. آتش، گرم و خشک است. در تعریف مزاج آمده است که این چهار رکن در اندامهای هر موجودی وجود دارند و در اثر ترکیب این ارکان کیفیتی جدید ایجاد میشود که به این کیفیت جدید مزاج میگویند. اگر این ارکان در بدن ما به یک اندازه وجود داشته باشند مزاج ما معتدل است؛ اما اگر یکی از اینها از بقیه بیشتر باشد مزاجهای چهارگانه صفرا، سودا، دم و بلغم ایجاد میشود؛ یعنی در مزاجهای سودا سردی و خشکی، صفرا گرمی و خشکی، دم گرمی و تری، بلغم سردی و تری در فرد غلبه دارد. تمام این افراد در سلامت هستند و اعمالشان را بهخوبی انجام میدهند فقط ظاهر و اخلاق و رفتارشان با یکدیگر متفاوت است. در این مقاله که به بررسی مزاج گرم و خشک میپردازیم با یکی از این مزاجها آشنا میشوید.
برخی نشانههای مزاجهای مختلف
اگر بهطورکلی بخواهیم برخی نشانههای مزاجهای مختلف را بیان کنیم و مزاج معتدل و گرم و سرد و خشک و تر را بشناسیم به ۵ روش میتوانیم این کار را انجام دهیم: اول اینکه دست خود را روی یکی از اندامهای بدن میگذاریم اگر گرم باشد، مزاج گرم است و اگر سرد باشد، نشاندهنده مزاج سرد و اگر معتدل باشد نشاندهنده مزاج معتدل است. دوم اینکه ببیند اگر گوشت اندامها سفتوسخت است، نشان از مزاج خشک دارد و اگر نرم است نشان از مزاج تر و اگر معتدل است نشان از مزاج معتدل دارد. سوم اینکه اگر گوشت و چربی اندامها برابر است، مزاج سرد و تر است و سردی و تری به یک اندازه است و اگر چربی بیشتر باشد سردی بر تری غلبه دارد و اگر گوشت از چربی بیشتر باشد تری بر سردی غلبه دارد پس این دلالت دارد بر اینکه زیادی گوشت نشاندهنده تری مزاج است و چربی کم، نشاندهنده گرمی مزاج است و اگر گوشت و چربی هر دو کم باشند نشاندهنده گرمی و خشکی مزاج است. چهارم اینکه اگر موی شخص زیاد است نشاندهنده مزاج گرم و اگر مجعد و به هم شکسته است مزاج خشک است و اگر کم و باریک است مزاج سرد است و اگر مو لخت باشد مزاج تر است و اگر معتدل است مزاج نیز معتدل است. اگر سیاه است مزاج گرم است و اگر سفید و زرد است مزاج سرد و اگر قرمز یا اشقر (هر چیز سرخ مایل به زرد یا سفید) باشد مزاج معتدل است و پنجم اینکه ببیند اگر رنگ پوست سرخ است مزاج گرم، اگر سفید است مزاج سرد است.
نقش صفرا در بدن
نقش صفرا در بدن، تحریک رودهها برای دفع، افزایش قدرت نفوذ خون و لطیف کننده خون بیان شده است.
توصیههای مناسب برای افراد گرم و خشک
- حمام با آب ولرم رو به خنک در فصول گرم.
- در فصول گرم و سنین گرم (کودکی تا میانسالی) مایعات و آب و شربتها را مصرف کنند.
- بیخوابی باعث سوء مزاج خشک مخصوصاً در مغز میشود پس باید از بیخوابی و دیرخوابی پرهیز کنند.
- اگر خشکی در مغز دارند، بینی خود را با روغن بادام شیرین یا بنفشه یا گل سرخ چرب کنند.
- اگر بعد از ناهار در فصول گرم یک ساعت استراحت داشته باشند کمککننده است.
- از عصبانی شدن و مجادله و مشاجره پرهیز کنند و در فصول گرم و سنین گرم ورزشهای سنگین و شدید را کنار بگذارند.
- سعی کنند از چربیها، سرخکردنیها و گاهی تلخیها و همچنین شیرینیها که مولد صفرا هستند تا حدودی پرهیز کنند.
- از سکنجبین شکری (بهخاطر وجود عسل در سکنجبین عسلی، بهتر است سکنجبین شکری استفاده کنند) و کاهو استفاده کنند.
- استفاده از هوای خنک مداوم و در ساعات ۱۶-۱۰ مزاج بدن به سمت گرمی و خشکی میرود و تولید صفرا میکند، بهتر است در این ساعات از گرم و خشکها و مولدات صفرا و همچنین از حرکات زیاد و سنگین خودداری شود.
- فصل تابستان مزاجی گرم و خشک دارد به همین علت نشانههای گرمی و خشکی در شخصی که مزاج گرم و خشک دارد و در دوره جوانی هم قرار دارد شدت پیدا میکند این شخص باید در فصل تابستان بیشتر غذاهای سرد و تر مثل لبنیات و آبدوغخیار و آبمیوه و هندوانه مصرف کند.
مزاج مردان گرمتر و خشکتر از زنان است، مزاج زنان معمولاً متمایل به سردی و تری است به همین دلیل خانمها بیشتر دچار بیماریهای سرد و تر مثل ورم و درد مفاصل میشوند، به همین علت آقایان توصیههای مناسب برای افراد گرم و خشک را بیشتر موردتوجه قرار دهند.
نشانههای مزاج گرم و خشک
از نشانههای مزاج گرم و خشک، گرمی و خشکی پوست، زردی رنگ پوست و قسمت سفیدی چشم، خشکی و تلخی دهان و عطش فراوان، زردی بار زبان، لاغری و خشکی، گرمشدن سریع بدن با عوامل فیزیکی، ترشحات بینی کم و حفرههای بینی خشک، عصبانیت سریع و غضبناک، ذکر شده است. اشتها کم است میل به خوردن ترشی، میل به خوردن سردی مثل هندوانه، کاهو و خیار دارند. نبض قوی دارند (در همه افراد صدق نمیکند). عروق برجسته دست. تضرر از مسخنات (گرمیها) مثلاً خارش و کهیر با خوردن خوراکیهای گرم، انتفاع از مبردات (سردیها)، بسیار گرمایی هستند و در مکانهای گرم یا در فصل تابستان اذیت میشوند. خواب کم و سبک، حافظه و قدرت یادگیریشان بالا است. روابط اجتماعی قوی دارند. بیقرار و عجولاند. میل جنسی بالایی دارند؛ اما توان جنسی آنها کم است. دقیق، تیزبین و منظم هستند. پرحرف و باهوش هستند. تحرک و انرژی بالایی دارند. سرعت عملشان در کارها سریع و تند است. حرف زدنشان سریع، بلند و پیوسته است. گاهی یبوست دارند. کارها را نیمهتمام رها میکنند.
خوراکیهای مناسب افراد گرم و خشک
در بحث بررسی مزاج گرم و خشک لازم است، خوراکیهای مناسب این افراد را هم بیان کنیم. گوشت ماهی، گوشت گوسفند، تخممرغ نیم برشت، گشنیز، خیار، خرفه، کاهو، اسفناج، کدو، بامیه، آلو، انار، زردآلو، نارنگی، هندوانه، شفتالو، هلو، گلابی، شاتوت، لیموترش، نارنج، زرشک، پرتقال، عدس، نخود، جو، ماش، قرهقروت، کشک، ماست، سرکه، لیموعمانی، سماق، گرد غوره، آبغوره، آبلیمو، شربت زرشک، شربت آلبالو، شربت عناب، سکنجبین شکری، رب انار ترش، آب انار ترش، شربت ریواس، دوغ، روغنزیتون، شحم گاو، کنجد، ماست، سوپ یا آش جو، خورشت اسفناج، خورشت بامیه، خورشت کدو.
نکته: گرچه این خوراکیها مناسب افراد گرم و خشک است؛ اما افراط و زیادهروی هم توصیه نمیشود.
خوراکیهای ناسازگار با مزاج گرم و خشک
مصرف زیاد خوراکیهای ناسازگار با مزاج گرم و خشک، اختلالاتی را در سلامتی آنها به وجود میآورد.
این خوراکیها شامل: مرغ محلی، میگو، کبک، چربیهای حیوانی، شتر، پرندگان کوچک، شیرینیها، فلفل قرمز، پیاز، جعفری، فلفل سیاه، سیر، تره، شوید، بادرنجبویه، کرفس، شاهی، شنبلیله، مرزه، ترخون، خربزه، فندق، پسته، نارگیل، خرما، سیاهدانه، روغن آفتابگردان، کره، روغن حیوانی، روغن کنجد، خردل، دارچین، زنجبیل، زعفران، نمک، گلپر، میخک، عسل، شیره انگور، ادویهها، قهوه، چای سیاه، دمنوشها، کافئینها میباشند.
نتیجه گیری
باتوجهبه این که طب سنتی ایران تأکید به حفظ سلامتی دارد، اگر فرد 6 اصل ضروری و مهم سلامتی را که شامل آبوهوا، ورزش و استراحت، خواب و بیداری، خوردن و آشامیدن، دفع مواد زائد و حفظ مواد مفید بدن، کنترل روح و روان میباشد رعایت کند و همچنین مزاج خودش را بشناسد و تغذیه و سبک زندگی خود را متناسب با مزاج خودش تنظیم کند، سلامتی خودش را حفظ کرده و بهندرت نیاز به درمان پیدا خواهد کرد انشاءالله. در این مقاله که بررسی مزاج گرم و خشک بود، خواندید که مثلاً اگر فردی با مزاج پایه گرم و خشک، در سنین جوانی باشد که مزاج این سن هم گرم و خشک است و در فصل تابستان هم قرار داشته باشد و خوراکهای گرم و خشک و مولد صفرا استفاده کند دچار مشکلات فراوانی خواهد شد. این فرد در این سن و در این فصل باید خوراکیهای سرد و تر استفاده کند تا گرمی و خشکی و سردی و تری بدنش متعادل شود. همچنین توصیههای جسمی و روحی مناسب با مزاج خودش را هم رعایت کند.
کاربران عزیز، ما خوشحال خواهیم شد که شما نیز نظرات و تجربیات خود را در رابطه با مصرف ماءالشعیر طبی و خواص آن با ما به اشتراک بگذارید.