آویشن در طب اسلامی ایرانی
چقدر دربارۀ کاربرد آویشن در طب اسلامیایرانی اطلاعات دارید؟ با وجود اینکه این گیاه در دسترس خانوادههاست، شاید بهاندازۀ کافی از ارزش و خواص شگفتانگیز آن مطلع نباشیم. با ما همراه باشید تا بیشتر با این گیاه دارویی ارزشمند آشنا شویم.
آنچه در این مقاله میخوانید
مشخصات گیاه آویشن، نام علمی آن چیست، از چه خانوادهای است، ترکیبات یا مواد مؤثره آن شامل چه چیزهایی است، چه مزاجی دارد، خواص و کاربردهای آن از دیدگاه طب اسلامیایرانی و طب رایج چیست، مضرات آویشن و مصارف آویشن در غذاها چیست؟
فهرست مطالب
مقدمه
آویشن با نام علمی vulgaris L. Thymos یکی از گیاهان دولپه است. اسم این گیاه از لغت یونانی Thymos گرفته شده که بهمعنای شجاعت و قدرت است و میتواند نماد کاربرد دارویی و شفابخشی این گیاه باشد. این گیاه از خانوادۀ نعناعیان (Lamiaceae) و منشأ پیدایش آن مناطق دریاي مدیترانه است. امروزه در مناطق مختلف جهان و ازجمله در ایران کشت میشود. این گیاه از گیاهان چندساله بوده و تا ارتفاع چهل سانتیمتر رشد میکند و روي شاخههاي کوچک و چوبیاش، برگهای نوکتیز بهرنگ سبز تیره میرویند. قسمت اعظم اسانس آویشن را فنلها و هیدروکربنهای مونوترپنی و الکلها تشکیل میدهند که معمولاً میزان آن یک درصد است. تیمول از اصلیترین ترکیبات فنلی موجود در گیاه آویشن است. گیاه آویشن میتواند بهعنوان طعمدهنده و نگهدارنده در مواد غذایی استفاده شود. از برگهاي بسیار خوشعطر آن اغلب بهعنوان ادویه یا دارو استفاده میشود. از گل سفید متمایل به صورتی آویشن در تابستان بویی شامهنواز به مشام میرسد. عصارۀ این گیاه عطر تند دارد و نوع تازه آن از عطر بیشتري برخوردار است.
مشخصات آویشن در طب اسلامیایرانی
در گیاهشناسی آویشن، این گیاه با نام علمی Thymus vulgaris L.گیاهی است از تیرۀ نعناعیان (Lamiaceae)که ساختار بوتهای دارد.
ترکیبات گیاه آویشن در طب اسلامیایرانی
اسانس، مادۀ مؤثر آویشن است. سرشاخههای آویشن حاوي اسانس، تاننها، مواد اصلی تلخ، ساپونینها و ضدعفونیکنندههای گیاهی هستند. بهطور طبیعی تیمول جزء اصلی فنلی در آویشن است و کارواکرول نیز یک جزء فرعی است.
طبیعت گیاه آویشن در طب اسلامیایرانی
طبیعت گیاه آویشن در آخر دوم گرم و خشک است.
خواص درمانی آویشن در طب اسلامیایرانی و طب رایج
الف. خواص درمانی آویشن در طب اسلامیایرانی
از آویشن در طب اسلامیایرانی بسیار استفاده میشود. در بیماریهای پوستی، سوءهاضمه رفع تشنج، قاعدگي دردناك، نفخ شكم، قولنج، سردرد، درد مثانه، درد دندان، درد رحم استفاده میشود. همچنین از آویشن در طب اسلامیایرانی (بهصورت تازه يا خشك) بهعنوان آرامبخش، محرك جنسي و دافع خلط سینه استفاده میشود و بهشكل تنتور يا دمکرده به مصرف میرسد. همچنين در وان یا تشت آبگرم براي كمك به مشكلات رماتيسم، پوست، كوفتگي، پيچش يك مفصل همراه با پارگي جزئی رباطهای آن و… استفاده میشود.
آویشن از نظر طب اسلامی ایرانی مسکن، ادرارآور و تقویتکنندۀ چشم است و خوردن آن با پنیر تازه برای طحال مفید است. از دیگر آویشن در طب اسلامی ایرانی پاککنندگی ریه، معده، کبد و رودها است.
ب. خواص درمانی آویشن در طب جدید
- در طب جدید روغن آويشن بهعنوان يك جزء معطر ضداسپاسم، ضدنفخ در قطرههاي ضدسرفه و پمادها دیده میشود. از تيمول موجود در روغن آويشن نيز مصارف مشابهي ميشود. علاوه بر اين از تيمول در تركيبات ضدقارچ (جهت آلودگي قارچي پوست)، فرمولاسيونهاي دندان و… استفاده میشود؛
- از آنجايي كه تيمول ضدكرم (بهخصوص كرم قلابدار) است، بهعنوان داروي ضدكرم به مقدار دو گرم در سه نوبت روز مصرف ميشود؛
- روغن قرمز آويشن از قرن شانزده تاكنون بهعنوان ميكروبكش مصرف میشود. خاصيت ضدميكروب آن در اثر تيمول و كارواكرول است و به مقدار زياد در دهانشويهها، محلول غرغره، خميردندانها، صابونها، پاككنندهها و محصولات مختلف طبی در قالب ضدعفونیکننده کاربرد دارد. در درمان سياه سرفه و سل و برونشيت در دز 3/0 تا 6/0 ميليليتر توصيه شده است؛
- مایع استخراجشده از از آويشن يكي از مواد سازندۀ شربت غليظ ضدسرفه است كه بهعنوان مادۀ طعمدهنده نيز مورد استفاده قرار ميگيرد. از اسانس آن بهصورت محلول الكل اغلب در رفع بعضی از سوءهاضمهها، اسهال ساده و دفع كرم ساده استفاده شده است؛
- تيمول بهعنوان يك ضدعفونيكنندۀ زخم و جوش مصرف شده است، اما بهشدت محرك و سوزشآور است و تأثيرش در تماس با پروتئينها كاسته میشود. در حال حاضر نقش عمدۀ آن درمان عارضۀ قارچي پوست در قالب محلول الكلي یک درصد يا پودر دو درصد است. اغلب اوقات تيمول يددار توسط متخصصين پوست بهعنوان يك مادۀ متوقفكنندۀ رشد باكتري و كشندۀ قارچ در قالب پودرها، لوسيون و پمادها مصرف شده است؛
- روغن قرمز آويشن (oil thyme Red) در برگیرندۀ خواص بازدارنده از حساسيت، خارش و کاهشدهندۀ آسيب اشعۀ آفتاب به پوست انسان است؛ اما وقتي كه بهصورت رقيقنشده مصرف شود، سوزش شديد و خارش را در پوست خرگوش و موش ايجاد ميكند؛
- اسانس فنلي آويشن ازجملۀ ده اسانس معروف است و دارای خواص ضدباكتريايي، ضدقارچي، آنتياكسيدان، نگهدارندۀ طبيعي غذا و تأخيردهندۀ پيري در پستانداران است؛
- هماكنون در كشور ایران، انواع فراوردههای دارويي از Thymus vulgaris ساخته شده و بهطور گسترده مصرف میشود. میتوان قطرۀ تيمآرتا ، قرص و شربت تيمكس و شربت تيميان را نام برد. اين سه فراورده بهعنوان ضدسرفه و دافع خلط سینه به كار ميروند.
مضرات آویشن در طب اسلامیایرانی
آویشن مضر ریه است و مصلح آن سرکه است. از آنجایی که آویشن حاوی مقدار زیادی آنتیاکسیدان، ترکیبات ضدمیکروبی، ضدقارچی و ضدسرطانی است، بهعنوان یک درمان خانگی عالی برای سرفههای ناشی از برونشیت و عفونتهای دستگاه تنفسی فوقانی مطرح بوده است. بااینحال مصرف آن میتواند مضراتی هم داشته باشد که در ادامه به بررسی تعدادی از آنها میپردازیم:
حساسیت
متخصصان معتقدند افرادی که به گیاهان و سبزیهای خانوادۀ نعناییان حساسیت دارند، نباید از آویشن یا دمنوش این گیاه استفاده کنند. گیاهان و سبزیهای متعلق به خانوادۀ نعنا بسیار گسترده هستند؛ اما رایجترین و پرمصرفترین آنها شامل رزماری، ریحان، پونه و کرفس میشود. در صورتی که افراد پس از مصرف آویشن یا دمنوش آن به علائمی مانند درد قفسۀ سینه، تنگی نفس، گرفتگی گلو، بثورات پوستی یا تورم در مفاصل مبتلا شدند، باید به پزشک مراجعه کنند.
بروز مسمومیت
نتایج بررسیها نشان میدهد که استفادۀ زیاد آویشن میتواند اثرات بد و مخربی ایجاد کند و باعث بروز مسمومیت شود. بعضی از این اثرات گزارششده شامل سوزش معده، حالت تهوع، استفراغ، ناراحتی معده، اسهال، سردرد و سرگیجه میشود. ترکیبات موجود در برگهای آویشن ممکن است باعث کندشدن ضربان قلب و تنگی نفس شود.
کاهش هورمون تیروئید
نتایج بررسیها نشان میدهد که بعضی از گونههای گیاه آویشن تأثیرات منفی بر عملکرد غدۀ تیروئید دارد و باعث کاهش هورمون تیروئید میشود. این گیاه بهاندازۀ دیگر گیاهان متعلق به خانوادۀ نعنا میزان هورمون ترشحشده توسط غدۀ هیپوفیز را تغییر میدهد. این هورمون غدۀ تیروئید را تحریک میکند. متخصصان توصیه کردهاند در صورتی که مراحل درمانی تیروئید را طی میکنید یا در حال مصرف داروهای ضدتیروئید هستید، باید از مصرف آویشن و دمنوش این گیاه پرهیز کنید.
خطر مصرف آویشن برای زنان باردار و مادران شیرده
با وجود اینکه خطر مصرف آویشن برای زنان باردار و مادران شیرده هنوز به اثبات نرسیده است، اما براساس تجارب گذشتگان مصرف این گیاه خطر سقطجنین را افزایش میدهد؛ بنابراین لازم است زنان باردار و مادران شیرده پیش از مصرف این گیاه و دمنوش آن با پزشک مشورت کنند.
مصارف غذایی آویشن
مصارف غذایی آویشن بسیار زیاد است و در انواع غذاها مانند گوشت و فراوردههای گوشتي، ادویهجات و چاشنیها و… استفاده میشود. روغن سفيد آويشن، تنتور و عصارۀ مايع آن بهعنوان تركيبات معطر در اكثر فراوردههای غذايي مهم مانند دسـرهاي لبنياتي منجمد، ژلاتینها و دسرهایی که در آن آرد برنج به کار رفته و… استفاده میشود. بهطور متوسط حداکثر میزان استفاده از آن كمتر از 003/0 درصد است.
سرشاخههای آویشن حاوي اسانس، تاننها، مواد اصلی تلخ، ساپونینها و ضدعفونیکنندههای گیاهی هستند. بهطور طبیعی تیمول جزء اصلی فنلی در آویشن است. آویشن حاوی مقدار زیادی آنتیاکسیدان، ترکیبات ضدمیکروبی، ضدقارچی و ضدسرطانی است، و بهعنوان یک درمان خانگی عالی برای بیماریهای دستگاه تنفسی مفید است. از آویشن در طب اسلامیایرانی در درمان بیماریهای پوستی، گوارشی و دستگاه تناسلی بهشكل خوراکی و موضعی نیز استفاده میشود. در طب رایج نیز خواصی مثل ضداسپاسم، ضدنفخ، ضدقارچ، ضد انگل، ميكروبكش، ضدباكتريايي، ضدقارچي، آنتياكسيدان و نگهدارندۀ طبيعي غذا اثبات شده است. همچنین در طب رایج از آویشن فراوردههایی برای درمان سرفه، سوءهاضمه، اسهال، ضدعفونيكنندۀ زخم و جوش تولید و تجاریسازی شده است، که میتوان از جمله آنها به قطرۀ تيمآرتا ، قرص و شربت تيمكس و شربت تيميان اشاره کرد. البته مثل هر گیاه دارویی دیگر، آویشن نیز دارای عوارضی ازجمله ایجاد حساسیت، بروز مسمومیت، سوزش معده، حالت تهوع، استفراغ، ناراحتی معده، اسهال، سردرد و سرگیجه درصورت استفاده بیش از حد است. برخی مطالعات نشان میدهد که بعضی از گونههای گیاه آویشن تأثیرات منفی بر عملکرد غدۀ تیروئید دارد و باعث کاهش هورمون تیروئید میشود. باوجوداینکه خطر مصرف آویشن برای زنان باردار و مادران شیرده هنوز به اثبات نرسیده است، اما بر اساس تجارب گذشتگان مصرف این گیاه خطر سقطجنین را افزایش میدهد؛ بنابراین لازم است زنان باردار و مادران شیرده پیش از مصرف این گیاه و دمنوش آن با پزشک مشورت کنند.
کاربران عزیز، ما خوشحال خواهیم شد که نظرات ارزشمند خود را با ما به اشتراک بگذارید.