ستۀ ضروریه
در این مقاله خواهیم خواند که مؤثرترین و مهمترین کار برای حفظ سلامت، رعایت اصول سته ضروریه است. اصول سته ضروریه باید و نبایدهایی است در رابطه با آب و هوا، خوردن و آشامیدن، خواب و بیداری، حرکت و استراحت، حبس و دفع مواد، مسائل روحی و روانی که به بررسی اجمالی آنها پرداختهایم.
آنچه در مقاله خواهید خواند :
آنچه در این محتوا خواهیم خواند این است که تعریف طب اسلامی ایرانی چیست؟ طب اسلامی ایرانی از چه زمانی و توسط چه پیام آوران و بزرگانی به زندگی بشری راه یافت، مراحل رشد و پیشرفت طب اسلامی ایرانیدرمیان چه اقوامی و چگونه رخ داد، تا به امروز چه پیامدها و دستاوردهایی برای سلامت انسان در بر داشته همچنین نظر مخالفان و موافقان طب اسلامی ایرانی چیست.
فهرست مطالب
مقدمه
انسانها در زمان سلامتی و جوانی بر این باورند که سلامتی امری عادی و پایدار است و در ایام بیماری نگرانند که بیماری از تنشان خارج نشود؛ در این مقاله به اصول پیشگیری برای حفظ سلامت و بازگرداندن سلامتی از دست رفته، از منظر طب سنتی ایران، خواهیم پرداخت. حکمای گذشته میدانستند پیشگیری مؤثرترین و مهم ترین کار برای حفظ سلامت است و برای آن اصولی را با نام ستۀ ضروریه در نظر گرفته و برای طبیب، رعایت این اصول را وظیفه اصلی و مقدم بر دیگر روشها می دانستند.
حفظ سلامتی در طب سنتی ایران
حفظ سلامتی در طب سنتی ایران دارای اصول و قوانین سادهای است که در عین سادگی بسیار مهم و نجات بخش بوده و با نام ستۀ ضروریه یا شش اصل حیاتی شناخته میشود. حدود ۶۰ الی ۷۰ درصد از درمان بیماری ها و حفظ سلامت با همین اصول انجام میشده است
اصول ستۀ ضروریه و حفظ سلامت
اصول ستۀ ضروریه و حفظ سلامت شامل:
- آب و هوا
- خوردنیها و آشامیدنیها
- حرکت و سکون
- خواب و بیداری
- احتباس و استفراغ
- اعراض نفسانی (مسائل روحی و روانی)
این اصول طلایی، کیفیت زندگی روزمره افراد را بهبود میبخشد. حکیمان فرزانه ایرانی به شرایط ویژه افراد نگاهی حکیمانه داشتند و برای این شرایط توصیههایی ذکر کردهاند. از جمله برای سنین مختلف، زنان باردار، دوران شیردهی، سفرهای دریایی و زمینی، هنگام شیوع بیماریها و حوادث، دستورات خاص و ویژهای را بیان کردهاند.
آب و هوا
نقش آب و هوا بر سلامت بسیار مهم است؛ حکما آن را جوهر حیات میدانستند. تغییرات دما و فصول را بر بدن مؤثر میدانستند و چگونگی ورود به تغییرات دمایی را بیان کردهاند. کارکرد مهم هوا رساندن اکسیژن کافی به قلب و سایر بافتها است. بهترین هوا آن است که از نظر سردی و گرمی معتدل باشد و ذرات معلق، گرد و غبار و مواد سمی در آن اندک بوده و لطیف باشد؛ یعنی پس از غروب خورشید به سرعت سرد و هنگام طلوع خورشید زود گرم شود.
آثار هوای سالم
آثار هوای سالم از نگاه طب سنتی:
- حفظ سلامتی
- ایجاد نشاط
- جلوگیری از خستگی
- افزاینده سطح قدرت و انرژی
- ایجاد تعادل روحی
مکانهای دارای هوای نامناسب
از مکانهای دارای هوای نامناسب اطراف نیزارها، برنج زارها، مردابها، برکههای راکد، انبارهای زغال، معادن گوگرد و آهک، مکانهای سرپوشیده با سقف های کوتاه بدون تهویه، بخار دریاها، کشتارگاه ها، کشتزارهای تره، کلم، سیر، باقالی و شاهی است. همچنین بیماریهایی مثل: تنگی نفس، کسالت، افسردگی، حواس پرتی، دلتنگی، سستی و بیحالی، افزایش احتمال ابتلاء به بیماریهای قلبی_ عروقی، ریوی_ تنفسی، پوستی_ مخاطی، عصبی_ روانی، ناتوانی و مرگ و میر از آثار هوای غلیظ و نامناسب است.
خوردن و آشامیدن
دومین اصل مهم سلامتی از نگاه طب سنتی خوردن و آشامیدن است. نیاز انسان به غذا خوردن غیر قابل انکار است و هیچ قرص و دوایی جایگزین غذا نشده و نمیشود؛ غذا قبل از دارو و سایر مواد به اندام ها میرسد و زود تر جذب بدن می شود. بدن انسان از اخلاطی چون صفرا، سودا، دم و بلغم تشکیل شده است؛ اینها در حال تبدیل و تغییر و تحلیل هستند و انسان برای بقا نیاز به جایگزینی این مواد تحلیل رفته دارد و ضروریست که این جایگزینی همراه با اعتدال، متناسب با مزاج، سن، بیماری، شغل، نیاز بدن و فصول سال باشد. در طب سنتی به مزاج، خواص و میزان دوا بودن و غذا بودن غذاها و نوشیدنیها، نحوه صرف و طبخ غذاها و ظروف مناسب طبخ ، رفتارهای درست قبل، حین و بعد از غذا توجه شده و توصیه های دقیقی برای آنها ذکر شده است. از توصیههای مهم در این مورد این است که از خوردن غذاهای ناسازگار با یکدیگر، پرخوری، برهم خوری، ریزه خواری، تحرک و هیجان، حین و پس از غذا، استحمام و خوابیدن با شکم پر، پرهیز شود؛ وقتی که گرسنگی واقعی در فرد ایجاد نشده غذا نخورد و تا قبل از سیری کامل دست از خوردن بکشد.
خواب و بیداری
از نظر طب سنتی خواب و بیداری به اعتدال موجب سلامتی است. خواب ضروریترین و حیاتیترین نیاز بدن است. بدون خواب ادامه حیات ممکن نیست. در طول روز قوای بدن و انرژی حیات کم شده و بدن برای تجدید آن نیازمند خواب است. در خواب شبانه با توجه به کاهش فعالیت اندام ها و تجمع غذا و اکسیژن دریافتی در قلب، بدن فرصتی برای تجدید انرژی پیدا میکند و هضم غذا و پاکسازی عمومی در این زمان انجام میشود؛ خواب طبیعی، عمیق و پیوسته است و پس از برخاستن حال خوب در فرد ایجاد میکند. لازم است محل خواب تاریک و آرام بوده و دمای آن متعادل باشد. توصیه میشود زمان خواب در زمستان حدود ساعت 10 و در تابستان حدود ساعت 11 شب و زمان بیداری، سحرگاه (یک ساعت قبل از اذان صبح) باشد.
خوابیدن پس از غذا
بهترین زمان برای خوابیدن پس از عبور غذا از معده میباشد. خوابیدن با شکم پر ممکن است باعث نفخ و کشیدگی معده شود و کیفیت خواب را کاهش میدهد. همچنین، خواب در حال گرسنگی ممکن است باعث ضعف و کاهش قدرت بدن شود. راهکار طب سنتی برای کسانی که ناچار به خوابیدن پس از غذا هستند این است که ابتدا مدت کوتاهی بر پهلوی راست بخوابند تا معده از غذا خالی شود، سپس مدت طولانیتری بر پهلوی چپ بخوابند تا حرارت کبد به هضم غذا کمک کند و برای ادامه خواب مجدد بر پهلوی راست بخوابند.
خوابهای نامناسب
از منظر طب سنتی ایران بعضی از زمان ها مناسب خواب نیستند و به خواب های نامناسب نام گذاری شدهاند که شامل مواردی مثل:
- خوابیدن بر شکم (مضر چشم و بدن).
- خوابیدن بر پشت (باعث ریزش نزله شده و عادت داشتن به این نوع خوابیدن زمینه ساز درد پشت، کابوس، صرع، سکته، سل است).
- خواب روز و بعد از اذان ظهر (موجب بوی بد دهان، بدرنگی پوست و بزرگی طحال، کند ذهنی، بیماری های گوارشی و نزله میشود به خصوص در افراد دارای مزاج سرد و تر).
- خواب بعد از اذان صبح (موجب افزایش خلط بلغم).
- خواب بعد از اذان ظهر (عامل فراموشی و آلزایمر).
- خواب قبل از اذان مغرب (مضرترین خواب، معروف به خواب مرگ).
حرکت و سکون
حرکت و سکون نوعی ورزش و استراحت کردن است. از نگاه طب سنتی شایسته است هر دو در حد اعتدال و متناسب با مزاج، فصول، سن و سال و شرایط جسمی و روحی فرد باشد؛ بایستی فاصله ورزش با خواب، خوردن، آشامیدن و استحمام رعایت شود؛ حرکت، ریاضت یا ورزش به شکل عام و برای هر عضو به شکل خاص انجام میشود.
از فواید حرکت و سکون متعادل و مناسب این است که فرد از سوء مزاج و غلبه اخلاط، بیماریهایی چون افسردگی، دیابت، فشار خون، چاقی، چربی خون محفوظ مانده و روحیه شاد، جسمی توانا و عمری طولانی خواهد داشت.
ضرورت ورزش
هر غذایی در بدن ایجاد مواد زائد میکند. از جمله راه های دفع مواد زائد، ادرار، مدفوع، چرک، منی، خون قاعدگی، ترشحات گوش، چشم، بینی و عرق است؛ ضرورت ورزش اینجاست که دفع عرق از طریق سطح وسیعی از پوست با فعالیت زیاد بدنی صورت میگیرد و به دفع مواد زائد کمک میکند؛ دلک یا ماساژ قبل و بعد از ورزش، موجب دفع مواد زائد غلیظ، اصلاح اندازه عضو کوچک شده، گرمی در اعضاء سرد شده و رفع درد اندامها میشود. ورزش نه تنها برای حفظ سلامتی ضروریست بلکه با شادی و نشاط همراه است.
توصیه ها در ورزش
توصیههای مناسب هنگام ورزش عبارتند از:
- ورزش قبل از وعده غذایی باشد.
- متناسب با شرایط هر فرد باشد.
- تن و بدن شاداب و چالاک شود.
- ورزش آهسته شروع شده و آهسته تمام شود.
- ایجاد اشتها کند.
- قبل و بعد از ورزش ماساژ انجام شود.
- برای انجام ورزش شدید، مدت ورزش افزایش پیدا کند نه شدت آن.
- ورزشی مناسب است که موجب افزایش ضربان قلب و افروختن رنگ چهره شود و نم عرقی روی تن بنشیند.
احتباس و استفراغ
بسیاری از بیماریها ناشی از عملکرد نامناسب بدن در حفظ مواد ضروری (احتباس) و دفع مواد زائد (استفراغ) است. به همین سبب حکما احتباس و استفراغ را موضوع بسیار مهمی دانسته و آن را یکی از اصول ستۀ ضروریه قرار دادهاند. مواد زائد در بدن مدام در حال تولید است؛ یکی از راههای رهایی بدن از مواد زائد، استفراغ است و روشهای مختلفی دارد. احتباس به مفهوم نگه داشتن به اندازهی مواد مورد نیاز و ضروری برای بدن است؛ عملکرد احتباس و استفراغ متضاد هم است و تعادل عملکردی آنها ضامن سلامتی میباشد.
روشهای استفراغ
از روشهای استفراغ به موارد زیر میتوان اشاره کرد:
- قی (خروج محتویات معده از راه دهان)
- اسهال
- دفع ادرار
- فصد (خروج ماده زائد از وریدها)
- حجامت (خروج مواد زائد با کمک مکش از طریق سطح پوست)
- زالو
- تعریق
- آمیزش جنسی
اعراض نفسانی
از دیگر اصول ستۀ ضروریه که به سرعت بر فرد اثر میگذارد اعراض نفسانی یا مسائل روحی و روانی فرد است و شامل شادی، غم، خشم، لذت، احساس ایمنی و ترس، خجالت، امید و ناامیدی، فکر و تمرکز در کارهای مهم و دقیق است که هر کدام در انسان آثاری بر جای میگذارند و تأثیر سریع و شدید بر بدن داشته و منشأ آنها نیز قلب است. امروزه تأثیر مسائل روحی و روانی بر سیستم ایمنی و بیماریهای مزمن توسط تحقیقات علمی تأیید شده است که توسط یک رشته علمی به نام سایکونوروایمنولوژی بررسی میگردد؛ این رشته به تأثیر مثبت یا منفی مسائل روحی و عوارض روانی بر سلامت جسمی افراد توجه ویژهای دارد.
نتیجه گیری
طب سنتی همواره پیشگیری از بیماری ها و حفظ سلامتی را در رأس کار خود داشته است و برای حفظ سلامتی و بازگرداندن سلامتی به بیماران رعایت اصول ستۀ ضروریه را اصل و پایه این کار می داند و رعایت اصول شش گانه حفظ سلامتی یعنی آب و هوا، خوردن و آشامیدن، خواب و بیداری، حرکت و سکون، احتباس و استفراغ و مسائل روحی و روانی را متناسب با مزاج، سن، مکان، فصل، شرایط خاص و شغل، با دقت و ظرافت تمام در نظر گرفته است.
حال اگر این طب پیشگیرانه و پر از دقت و تجربه با طب امروزی تلفیق گردد و در کنار یکدیگر قرار گیرند بسیاری از بیماریهای امروزی در حد زیادی از بین رفته، یا تحت کنترل قرار میگیرد و شادی و حس توانمندی در وجود افراد بیشتر می شود.
به نظر شما خواننده ی عزیز، رعایت این اصول راحت تر و کم هزینهتر از درمان های پیچیده نیست؟